ของดีที่มีสืบมา ทำท่าจะกลายเป็นของเสีย ต้องรีบจัดการใช้ให้เป็นประโยชน์

ของดีที่มีสืบมา ทำท่าจะกลายเป็นของเสีย ต้องรีบจัดการใช้ให้เป็นประโยชน์

พระธรรมปิฎก: เจริญพรขออนุโมทนา เรื่องหนึ่งคือ ความเข้มแข็งของสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติ มีความเข้มแข็งภายใน แล้วความเข้มแข็งที่ข้างนอกหนุนเข้ามา ความเข้มแข็งที่ข้างนอกหนุนเข้ามา ในที่นี้หมายถึง เกิดจากงาน จะเป็นความเข้มแข็งที่แท้

บางทีเราสร้างความเข้มแข็งขึ้นมา ยังไม่ได้เท่าแรงหนุนให้เข้มแข็ง ถ้าหากว่าไปทำ เช่นไปช่วยทำให้ชนบทเจริญขึ้นมาในเนื้อหาสาระที่เป็นตัวพระพุทธศาสนาอย่างแท้จริง บทบาทของพระเข้มแข็งขึ้นมา วัดทำหน้าที่ถูกต้อง มีพระมีคุณภาพดีทำงานได้ผล พุทธศาสนิกชนมาสัมพันธ์กับวัดในแนวทางทิศทางที่ถูก แล้วอันนี้จะกลายเป็นตัวเหตุปัจจัยที่ทำให้สำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติเข้มแข็งขึ้นมาจริงๆ

ไม่อยากโทษกรมการศาสนาในสมัยก่อน ถึงเราจะพัฒนาข้างในอย่างไร แต่ถ้าไม่ไปพัฒนารอบๆ ตัว ให้หน่วยย่อยที่เป็นองค์ประกอบส่วนใหญ่เข้มแข็งขึ้นมา ก็ไม่มีความเข้มแข็งที่แท้จริง พอเราไปทำงานได้สำเร็จ อันนี้แหละความเข้มแข็งที่แท้จริงเกิดขึ้นเลย

ฉะนั้นคิดว่า ความเข้มแข็งที่แท้ จะเกิดขึ้นจากตัวงานที่ถูกจุด แล้วพอถูกจุดได้ผลขึ้นมาแล้ว จะเรียกร้องความเข้มแข็งอื่นเข้ามาด้วย เช่นงบประมาณ เขาไม่มีทางเลี่ยงที่จะไม่มาเกื้อหนุน เพราะว่า มันมีงานจริงๆ ชัดเจน ที่เรียกร้องบังคับให้ต้องเข้ามา

เพราะฉะนั้น อย่างน้อยการงานจะต้องมีการเจาะจุดเจาะเป้าว่า อันนี้นะต้องทำให้ได้ อาจมีเรื่องเวลาเข้ามาประกอบด้วย เรื่องนี้ต้องทำให้ได้สำเร็จภายในเวลาเท่านี้ แต่ว่าอย่างน้อยต้องมีจุดมุ่งมั่นที่แท้จริงว่าอันนี้ต้องทำให้ได้ ทีนี้ถ้าเราจับจุดอันนี้ได้ชัด จะดึงส่วนอื่นขึ้นมาเอง

จุดนี้อาจไม่ใช่จุดใหญ่ๆ แต่เป็นจุดที่สำคัญมาก ซึ่งเป็นตัวส่อแสดงหรือฟ้องให้เห็นถึงความเสื่อมของพระศาสนา ถ้าแก้จุดนี้ขึ้นมาแม้จะเป็นจุดเล็กๆ น้อยๆ แต่มันจะดึงให้ส่วนอื่นเข้มแข็งขึ้นมา เพราะฉะนั้นเมื่อสักครู่อาตมภาพจึงพูดให้เจาะเป็นจุดๆ ว่า อะไรที่เป็นจุดอ่อน ของพระพุทธศาสนาในปัจจุบัน

คงต้องดูให้ชัดด้วย ว่ามีจุดอ่อนจุดแข็งอะไร แต่จุดอ่อนนั้นตอนนี้มาก จะต้องชัดแล้วก็จะต้องเจาะจงเลยในการที่จะแก้ไขทำให้ได้ ถ้าแก้จุดอ่อนเหล่านี้ได้ การเสริมจุดแข็งจะง่ายขึ้น

บางอย่างเป็นจุดอ่อนที่เสียเกียรติภูมิของพระพุทธศาสนาด้วย อย่างที่ยกตัวอย่างเมื่อสักครู่นี้ว่า ชาวบ้านไม่รู้ว่าอะไรเป็นพระพุทธศาสนา เป็นข้อที่ทำให้คนภายนอกเขานำไปพูดไปอ้างอิง

อันนี้ก็เป็นเรื่องในแง่ดีของพระพุทธศาสนาที่ให้เสรีภาพ ส่วนในศาสนาที่ใช้ศรัทธาเป็นแกน เขากำหนดลงไปเลยว่าต้องเชื่อต้องทำ ซึ่งมองอีกแง่หนึ่งก็ถือว่าอย่างนั้นไม่ใช่เสรีภาพ เพราะเป็นการกำหนดหรือบังคับ

แต่ในพระพุทธศาสนาที่ให้เสรีภาพนั้น เมื่อให้เสรีภาพจะต้องมีตัวดุลมาเข้าคู่ มิฉะนั้นจะไปไม่ได้ เสรีภาพจะกลายเป็นช่องทางให้คนเถลไถล เพราะฉะนั้นจะต้องมีตัวที่มากำกับเสรีภาพนี้ เพื่อให้เข้าสู่ทางที่ถูกต้อง

เพราะฉะนั้นในภูมิหลังของเราจึงต้องเน้นคู่กัน คือ เมื่อมีเสรีภาพ ก็ต้องให้การศึกษาพัฒนามนุษย์ เพื่อให้ใช้เสรีภาพได้อย่างถูกต้อง ให้เป็นเสรีภาพเพื่อไปทำสิ่งที่ถูกต้อง

ถ้าคนไม่มีคุณภาพ ก็เริ่มตั้งแต่ไม่มีความรู้ ไม่รู้ว่าทำอะไรจึงจะถูก แม้แต่ว่าอะไรถูกก็ยังไม่รู้

ทีนี้ในวัฒนธรรมไทยเรานี้ เรามีการเน้นเรื่องนี้ ก็คือการบวชเรียน ซึ่งเดี๋ยวนี้เหลือเป็นประเพณีบวช แต่ของแท้เรียกว่าบวชเรียน อันนี้ก็เป็นเรื่องหนึ่ง การฟื้นฟูพุทธศาสนาในชุมชนหรือในชนบท ต้องจับที่การบวชเรียน ซึ่งยังมีประเพณีสืบต่ออยู่ เท่ากับยังเหลือช่องให้เรา แม้มันจะเสื่อม

มองในแง่เสีย ประเพณีบวชเรียนเสื่อมไปมาก บวชกันโดยไม่รู้ว่าบวชทำไม ในชนบทมากแห่ง เดี๋ยวนี้บวชแล้วไม่ได้เรียนหนังสือเลย ไม่รู้ว่าพระพุทธศาสนาเป็นอะไร บางทีบวชแล้วกลับยิ่งเบื่อหน่ายพระศาสนาหนักเข้าไปกว่าเดิม เพราะว่าบวชออกไปแล้วไม่รู้เรื่อง ยิ่งมาเห็นอะไรต่ออะไรที่ไม่นึกว่าจะเป็น พอกลับออกไปกลับทรุดลง

เราต้องมีเป้าหมายชัดเจนว่าบวชเข้ามาแล้วต้องได้อะไร ประเพณีบวชเรียนนี้เอื้อไว้แล้ว ท่านทำช่องทางไว้แต่อดีต แต่ทำไมเราจึงปล่อยให้กลายเป็นช่องทางของความเสื่อม แทนที่จะใช้ช่องทางที่เป็นการได้เปรียบอยู่แล้วให้เกิดผลดี นั่นคือช่องทางของการได้เปรียบมีอยู่แล้ว โอกาสของเราอยู่ที่นี่

ประเพณีบวชเรียนเป็นโอกาสในการที่เราจะฟื้นฟูพระพุทธศาสนา ในเรื่องของการศึกษา นั่นคือจุดเน้นอย่างหนึ่งของการฟื้นฟูพระพุทธศาสนาว่า จะทำอย่างไรกับประเพณีบวชเรียน ให้ผู้ที่บวชเข้ามาแล้ว ได้เรียนจริงๆ คือได้ศึกษา

การศึกษาในที่นี้ก็คือ การรู้และปฏิบัติอย่างถูกต้องนั่นเอง เพราะการศึกษาในพระพุทธศาสนานี้ครอบคลุม หมายถึงไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ ปัญญา

เมื่อการศึกษาเป็นไปตามไตรสิกขา ก็จะเห็นชัดว่าตัวสิกขาหรือการศึกษา คือการปฏิบัติ ไม่ใช่แค่รู้ หมายความว่าต้องปริยัติ และปฏิบัติรวมกัน ท่านจึงเรียกว่าศึกษา ด้วยการศึกษานี้ ถ้าเราฟื้นประเพณีบวชเรียนได้ เราจะช่วยฟื้นชนบทได้มากมาย แล้วรวมมาถึงกรุงเทพฯด้วย เพราะตอนนี้ความเสื่อมขยายไปทั่ว

การบวชเรียนที่ว่าเสื่อมนี้ เสื่อมถอยลงทั้งในแง่ของความมุ่งหมายและเนื้อหาสาระ ทั้งในแง่ของสภาพภายนอกทางสังคม คือระยะเวลาบวชที่หดลงไป คนที่จะบวชในพรรษาเหลือน้อย มักบวชเหลือเดือนหนึ่งหรือครึ่งเดือน บางทีเจ็ดวัน หรือไม่กี่วัน จนกระทั่งพูดกันว่า แม้แต่ครองผ้าห่มผ้าก็ยังไม่เป็น ก็สึกไปแล้ว ไม่รู้อะไรเลย บวชแค่ให้ได้ชื่อว่าได้บวช

เคยพูดกันมานานแล้วว่า การบวชเรียนจะต้องมีหลักสูตร ว่าจะมีหลักสูตรสั้นหลักสูตรยาวตามระยะเวลาที่บวช แต่ถึงจะมีหลักการก็ขาดอีกด้านหนึ่งอยู่นั่นแหละ คือไม่มีครูที่จะสอน ในชนบทเวลานี้ บ้านนอกออกไป กุลบุตรบวชเข้ามาแล้ว ครูอาจารย์ไม่มี จะไปสอนอะไร ถึงมีหลักสูตรให้แล้วก็ทำอะไรไม่ได้ เพราะฉะนั้นจะต้องทำไปควบคู่กัน

แต่รวมความว่าประเพณียังเอื้ออยู่ ช่วยให้มีผู้บวช แต่เราไม่รู้จักใช้ประโยชน์จากประเพณีนี้เลย เรากลับปล่อยให้ประเพณีนี้เป็นทางของความเสื่อม นี่ชาวพุทธเป็นอะไรไป สิ่งที่มีอยู่ควรเป็นประโยชน์ก็ไม่รู้จักใช้ เพราะฉะนั้น ก็ต้องทำประเพณีบวชเรียนให้สมชื่อว่าเป็นประเพณีบวชเรียน

ตามบ้านนอกต่างจังหวัดมากทีเดียว บวชมาแล้ว นอกจากไม่ได้เรียน เพราะไม่มีครูอาจารย์แล้ว แม้แต่ทำวัตรสวดมนต์ก็ไม่มี สักแต่ว่าบวช ได้แต่เน้นเรื่องของการจัดพิธีตอนบวช พ่อแม่ต้องเสียเงินเสียทอง บางทีกู้หนี้ยืมสินมาจัดงานใช้เงินเป็นแสนๆ เพื่อให้ลูกบวช ๗ วัน บางรายก็มีดนตรี จัดหางเครื่อง สั่งโต๊ะจีนเลี้ยงเป็นการใหญ่ แต่บวชแล้ว ๗ วันสึก พ่อแม่ใช้หนี้ต่อ

แต่ที่ท่านทำดีก็มี บางแห่งเมื่อบวชไปแล้วเจ้าอาวาสก็เอาใจใส่ให้การศึกษา ทำอย่างไรเราจะไปกระตุ้นให้มีการเริ่มต้น ให้ฟื้นกันขึ้นมาให้ได้ และไปหนุนที่ทำดีแล้ว

ถ้าประเพณีการบวชเรียนฟื้นขึ้นมาได้ จะช่วยพระศาสนาได้มากมาย การพระศาสนาในชนบทจะฟื้นขึ้นมา เรียกว่าอย่างเห็นกันได้ชัดๆ ไปเลย แต่ถ้าปล่อยปละละเลยต่อไป บุญที่บรรพบุรุษสร้างไว้นี้ จะกลายเป็นจุดหายนะของพระพุทธศาสนายุคต่อไป และการฟื้นฟูคงไม่ใช่ง่าย นี่ก็เป็นจุดหนึ่ง

พล.ต.ท.อุดม เจริญ: เรื่องนี้กระผมรับที่จะไปดำเนินการทันทีครับ โดยการใช้นโยบายและการปฏิบัติในเชิงของการประชา-สัมพันธ์ บอกไปยังสื่อต่างๆ คงจะต้องมีการใช้วิธีการให้เพื่อนข้าราชการ และสภาพุทธบริษัทที่เราจะตั้งร่วมกันเดินไป

เรื่องนี้จะต้องนำไปกราบนมัสการกรรมการมหาเถรสมาคมในที่ประชุม ซึ่งจะต้องไปกราบนมัสการท่านก่อนเป็นการภายในแล้วก็เน้นเรื่องนี้ คงจะต้องมีงบประมาณ ซึ่งคิดว่าเรื่องงบประมาณ คงไม่มีปัญหาอะไรที่จะดำเนินการเรื่องนี้ได้

พระธรรมปิฎก: ขออนุโมทนา เรื่องงบประมาณแม้จะมีความสำคัญ ก็ยังไม่มากนัก เพราะว่าเรื่องการบวชเรียนนี้ ชาวบ้านเขาหนุนอยู่เต็มที่แล้ว ประเพณีก็เป็นหลักให้อยู่แล้ว ศรัทธาของพุทธบริษัทก็เป็นขุมกำลังใหญ่ ยิ่งถ้าเราทำให้ลูกของเขาได้ประโยชน์จากการบวชจริงๆ ถ้าเขาเห็นขึ้นมาชัดๆ ทำไมพ่อแม่เขาจะไม่เอาด้วย

พ่อแม่เขารักลูก ที่ให้ลูกบวชก็เพราะอยากให้ลูกดี แม้จะมีผู้ที่ไม่เข้าใจ อาจจะบวชแค่ให้ได้บุญชนิดที่ตัวเองก็ไม่รู้ความหมายว่าบุญคืออะไร แต่คนทั่วไปก็รู้อยู่โดยประเพณีว่า เราให้ลูกบวชแล้ว ลูกจะได้เป็นคนสุก ลูกจะได้เป็นผู้ใหญ่ ลูกจะได้เป็นคนมีความรู้ มีความคิด มีศีลมีธรรม เป็นหลักของครอบครัวได้ อันนี้ชาวบ้านเขารู้อยู่

ถ้าบวชไปแล้วกลับออกมาไม่รู้เรื่อง มาเป็นหลักให้แก่ครอบครัวไม่ได้ ชาวบ้านก็ต้องผิดหวัง ต่อไปประเพณีบวชเรียนก็จะเสื่อมลงไปๆ เพราะฉะนั้นขอให้เขาสมหวังสักหน่อย ส่วนคนที่ไม่เข้าใจ ก็ฟื้นความเข้าใจกันขึ้นมา

อาจจะต้องประชาสัมพันธ์กันให้หนักเลย เรื่องบวชเรียนนี่ ต้องให้ความเข้าใจความหมายไปหนุนด้านประเพณี คือไปปลุกใจในแง่ประเพณีให้เห็นว่า วัฒนธรรมของเรานี้ดีนะ มีประเพณีบวชเรียน และประเพณีนี้ได้สร้างสรรค์สังคมไทยมาอย่างไร ซึ่งก็เป็นความจริง ประเพณีบวชเรียนได้สร้างสรรค์สังคมไทยมามากมาย

องค์พระมหากษัตริย์ก็ทรงบวชเรียนกันมาทั้งนั้นในอดีต ไปดูซิ รัชกาลที่ ๑ และพระเจ้าตากสินก็ทรงบวชเรียนกันมา เราก็ไปฟื้นเอาเรื่องประวัติศาสตร์มาเล่าให้ฟัง ให้ประชาชนตื่นตัว ให้ภูมิใจในวัฒนธรรมของตัวเอง แล้วก็ให้เด็กอยากจะบวชเรียน เพื่อความหมายและจุดมุ่งหมายที่ถูกต้อง จนกลายเป็นเสียงเรียกร้องบีบบังคับไปในตัว ให้พระต้องเอาใจใส่ในการทำการบวชเรียนให้ได้ผล ให้ลูกของเขาได้ประโยชน์

อันนี้เป็นจุดหนึ่งซึ่งเป็นเรื่องที่ทิ้งกันมานานแล้ว ควรจะเจาะจุดกันเสียที และตรงทีเดียวเลย เพราะว่ามันเข้าเป้าของการศึกษา เป็นเนื้อแท้ของพระพุทธศาสนา

ขอทิ้งท้ายหน่อยหนึ่ง สังคมไทยถือกันว่า ใครบวชลูกจะได้บุญมาก ดังนั้น ถ้าใครช่วยฟื้นฟูประเพณีบวชเรียนให้มีชีวิตชีวามีสาระขึ้นมาอย่างแท้จริง คนนั้นหรือท่านผู้นั้นก็เท่ากับได้บุญมหาศาลจากการบวชลูกของพ่อแม่ทุกรายรวมกันทั่วประเทศไทย

ทั้งช่วยให้พ่อแม่บวชลูกแล้วได้บุญจริง ทั้งช่วยฟื้นฟูพระพุทธ-ศาสนา และช่วยกู้สังคมไทยทั้งหมด พร้อมไปด้วยกัน

พล.ต.ท.อุดม เจริญ: ขอกราบนมัสการ จากประสบการณ์ของกระผมเอง กระผมมักจะไปถวายประสบการณ์และถวายการเล่าเรื่องต่างๆ ให้พระภิกษุนวกะได้รับทราบต่อเรื่องนี้ว่า บวชแล้วต้องมีเรียน ต้องปฏิบัติ แล้วก็จะพบภาพอะไรที่เป็นความมหัศจรรย์ในพระพุทธศาสนา ขนาดแค่เจ็ดคืนแปดวันก็เห็นผล บอกว่านี่แหละคืออนุสาสนีปาฏิหาริย์ที่แท้จริง

อย่าว่าแต่พระคุณเจ้าศีล ๒๒๗ ข้อ ซึ่งเป็นฐานของศีลที่นำไปสู่สมาธิและปัญญาโดยตรง แม้แต่ญาติโยมซึ่งเอาแค่ศีล ๕ แค่นั่นเองก็ยังได้เยอะแยะ แล้วพระคุณเจ้าทำอย่างไรต่อไป พบจากผู้ที่จัดหลายแห่งว่า ถ้าไปปฐมนิเทศอย่างนี้ พระคุณเจ้าที่เป็นพระภิกษุนวกะนี่เคยปฏิบัติแล้วจะได้ผล แล้วออกมาผิดสังเกตกับกลุ่มอื่นที่ไม่ได้มีการปฐมนิเทศเท่าที่ควร

ในการปฐมนิเทศตรงนี้ ปัญหาก็คือว่า ต้องหาคนปฐมนิเทศที่มีประสิทธิภาพ ตรงจุดนั้นก็คงจะเป็นหน้าที่ของสำนักงานพระพุทธศาสนาแห่งชาติด้วย ที่จะต้องดำเนินการ แล้วกระผมก็คิดว่า วันนี้ก็เป็นโอกาสดี เพราะผู้อำนวยการกองสำนักพุทธศาสนศึกษา ก็ได้มานั่งอยู่ที่นี้ด้วย ก็จะได้รับเรื่องนี้ไปว่า ต่อไปเราจะทำอย่างนี้นะ ก็ขอกราบนมัสการไว้